Wat ik me afvraag: waarom hebben we het altijd maar over liefdesverdriet, terwijl het einde van een vriendschap evengoed harten breekt? Daarom zocht ik uit waarom we vrienden verliezen en wat dat met ons doet. 

Wat hebben Rumours van Fleetwood Mac, 21 van Adele en Back to Black van Amy Winehouse met elkaar ­gemeen? Het zijn drie hartverscheurende break-upplaten. De lijst met zulke liedjes over liefdesverdriet is haast eindeloos. Toch vind ik het vreemd dat er meestal over stukgelopen liefdesrelaties wordt gezongen. Want een kapotte vriendschap laat evengoed diepe emotionele sporen na. Een vriend(in) die plots uit je leven verdwijnt, kan je even hard missen als een ex-lief. Hoe komt het toch dat sommige vrienden langzaam maar zeker, of juist plots, uit onze levens ­verdwijnen?

In zeven jaar raak je zowat de helft van je vrienden kwijt. Of beter gezegd: je ruilt ze in voor andere vrienden

Toen ik een jaar of negen was, ervoer ik voor het eerst vriendschapsverdriet. Op de eerste schooldag van een nieuw schooljaar kwam mijn bestie Morgan niet opdagen. Begin jaren ’90 waren er nog geen internet en gsm’s om contact te houden. Morgan was, wat mij betrof, van de aardbol verdwenen. Ik verloor mijn beste vriend. Auw. Wat later hoorde ik dat hij naar een andere stad verhuisd was. Pas na vijftien jaar werd het contact dankzij Facebook ­hersteld.

Door die ervaring leerde ik redelijk abrupt dat je vriendschap niet vanzelfsprekend mag vinden. Het zou niet de laatste keer zijn dat vriendschapsdroefenis mij ten deel viel als er vrienden uit mijn leven verdwenen. Soms gebeurde dat net zo plotsklaps als bij Morgan, maar meestal stierf het contact als een langzaam uitdovende kaars.

ZEVEN VETTE JAREN

Waarom doven vriendschappen uit? De Nederlandse socioloog ­Gerald Mollenhorst onderzocht hoe vriendschappen zich ontwikkelen. De verbazende uitslag: in zeven jaar raak je gemiddeld de helft van je vrienden kwijt. Of beter gezegd: je ruilt ze voor andere vrienden in. Globaal genomen blijft het aantal vrienden dat we hebben min of meer gelijk.

Als ik voor mezelf de oefening maak, dan kom ik tot de onthutsende vaststelling dat ik nu nog slechts met twee vrienden uit 2010 regelmatig contact heb. Grote boosdoeners zijn een relatiebreuk en een verhuis. De twee overblijvers ken ik al sinds de middelbare school. We doorzwommen samen al heel wat ­watertjes. Ondertussen bouwden we elk ons eigen leven op en zien we elkaar minder vaak dan op school, maar we hoeven elkaar niet zo nodig elke week te horen of te zien. Onze vriendschapsband is sterk genoeg om contactloze periodes te overleven.

VOOR EEUWIG EN ALTIJD?

Mollenhorsts onderzoek toont verder aan dat in de meeste gevallen de vriendschap gewoon doodbloedt. De belangrijkste reden is dat je elkaar minder vaak ziet. Als je van job verandert of verhuist, moet je echt moeite doen om de contacten met je ex-collega’s te onderhouden. In de realiteit vervang je hen meestal door mensen in je nieuwe omgeving.

Ook hier slaat de onderzoeker nagels met koppen. De ervaring leert me dat samen met de gemeenschappelijke deler ook de vriendschap verdwijnt. Klasgenoten, ex-collega’s, medecursisten van de avondschool… Telkens mensen met wie ik tijdens een bepaalde periode in mijn leven vaak optrok, maar eenmaal de lijm die ons samenhield wegviel, doofde de vriendschap snel uit. Door sociale media is het vandaag de dag moeilijker om alle contact te verbreken. Je ziet op Facebook regelmatig updates verschijnen van online vrienden met wie de vriendschapsband in het ­offline leven op sluimermodus staat.

Na een tijdje heb je door dat alleen die herinneringen jullie nog binden

In het begin spreek je elkaar nog af en toe, maar dan vooral om herinneringen op te halen. Na een tijd heb je door dat alleen die herinneringen jullie nog binden. Er vallen ongemakkelijke stiltes en je beseft dat jullie leefwerelden niet meer op elkaar afgestemd zijn. Er worden geen nieuwe herinneringen meer gecreëerd. Er rest enkel de zweem van het verleden. De vriendschap verwatert.

IN GOEDE EN KWADE DAGEN?

Ook hechtere vriendschappen krijgen vroeg of laat wel iets te verduren. Bij goede vrienden moet je zonder schroom je hart kunnen luchten, bij hen kun je je aarzelingen, je vragen en je blijdschap kwijt. Soms heb je nood aan een klaagmoment over je lief, soms moet je gal spuwen over je baan, soms heb je nood aan een luisterend oor voor je weltschmertz. Klagen en zagen tegen je vrienden hoort er nu eenmaal bij, net zoals je met gretigheid over een nieuwe uitdaging praat, of over de kriebels van een prille verliefdheid, of je enthousiasme over een toneelstuk deelt.

Troost vinden, passies delen, plezier maken, geheimen delen… Vriendschap zorgt voor heel wat positieve energie, dat mogen we niet uit het oog verliezen. Maar soms voel je je zelf te beroerd om de miserie van je vriend aan te horen. Zeer menselijk, maar het is niet evident om dat gevoel te uiten. Omdat je de ander dan teleurstelt. Omdat je er op dat moment niet bent voor de ander. Je voelt je een slechte vriend. Terwijl dat eigenlijk onzin is, omdat je er anders altijd voor die persoon bent, maar nu gewoon even niet. Zelfbescherming blijft belangrijk, ook in vriendschap. Een goede vriend zal er begrip voor kunnen opbrengen.

Toch kent iedereen wel iemand die je enkel hoort als het slecht met hem of haar gaat, of die plots van de radar verdwijnt als hij/zij zich beter in zijn vel voelt of als er een lief op het toneel verschijnt. Ik vergelijk zulke vrienden met de koekoek die haar ei in het nest van een ander legt en die ander met de miserie opzadelt, terwijl ze zelf fluitend wegvliegt. Ik heb zelf al een paar koekoekseieren uitgebroed.  

IS VRIENDSCHAP ALTIJD WEDERZIJDS?

Een andere prangende vraag, die ook bij liefdesrelaties de kop op steekt: houdt mijn bestie wel evenveel van mij als ik van hem of haar? Recent onderzoek van de Amerikaanse universiteit MIT toont aan dat sommige mensen die je als goede vrienden beschouwt, niet hetzelfde voelen voor jou. In dit onderzoek werd aan de proefpersonen gevraagd elkaar te rangschikken volgens een score van 1 (ik ken deze persoon niet) tot 5 (een van mijn beste vrienden). In amper 53% van de relaties kwamen de gevoelens overeen.

Dat betekent niet dat je nu snel een lijstje moet maken van je beste vrienden, om je vervolgens af te vragen wie van hen de schone schijn ophoudt. Ik herhaal: doe het niet! Het bezorgt je enkel slapeloze nachten. De gedachte alleen is al schrikbarend genoeg.

Als zo’n wanverhouding toch aan de oppervlakte komt, doet het pijn om te moeten vaststellen dat iemand die je als vriend beschouwt toch geen vriendschappelijke gevoelens (meer) voor jou koestert. Er was ooit een verbinding die er nu niet meer is, en dat hakt in op je zelfbeeld. Een beetje zoals, jawel, een gebroken hart.

EEN BLAUWTJE LOPEN

Want niet enkel tijdens het daten bestaat de kans dat je afgewezen wordt. Als je telkens zelf initiatief moet nemen om af te spreken, of als je aan een vriend vraagt om nog eens af te spreken en hij antwoordt meermaals dat hij het te druk heeft, dan is dit soms codetaal voor: “Ik heb geen zin.” Die persoon staat duidelijk niet te springen om in zijn vrije tijd met jou op te trekken, en dat is geen fijne ontdekking.

Gun jezelf de tijd om je vriendschapsverdriet te verwerken

Zonder wederkerigheid kan er geen stabiele basis gevormd worden. Als je ondervindt dat een verhoopte vriendschapsband als een kaartenhuisje ineenstuikt, dan ben je ­teleurgesteld. Als ik heel eerlijk ben, dan zit die verbloeming ook in mijn trukendoos, omdat ik schrik heb dat een eerlijker en directer antwoord de ander zou kwetsen. Wat natuurlijk niet zo is, want eenmaal je het ‘ik heb het te druk’-praatje doorhebt, is dat natuurlijk minstens zo pijnlijk.

LAAT HET LOS

Vriendschap kan soms heel snel heel diep gaan en heel mooi zijn, maar is ook ontzettend broos en breekbaar. Als er iemand plots uit je leven verdwijnt met wie je zoveel gedeeld hebt, dan is het slikken. Vriendschap is gebaseerd op vrijheid, ­iedereen is vrij om een vriendschapsband te beginnen en te beëindigen. Het is een spel van geven en nemen en het moet waarde toevoegen aan het leven van beide partijen. Sommige vriendschappen verdwijnen en dat is niet minder erg dan een ­relatiebreuk. Gun jezelf de tijd om je vriendschapsverdriet te verwerken. Nu nog wachten tot er een artiest een cd uitbrengt over een stukgelopen vriendschap waarmee we luidkeels kunnen meebrullen tijdens het verwerkingsproces.

Deze tekst werd eerder in Charlie Bookzine 5 gepubliceerd.